Chalid Bakdasz
| |
| Data i miejsce urodzenia |
15 listopada 1912 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
15 czerwca 1995 |
| deputowany Zgromadzenia Narodowego Syrii | |
| Okres |
od 1954 |
| Przynależność polityczna | |
| przewodniczący Komunistycznej Partii Syrii | |
| Okres |
od 1936 |
| Poprzednik |
powstanie partii |
| Następca | |
Chalid Bakdasz (ur. 15 listopada 1912 w Damaszku, zm. 15 czerwca 1995 tamże) – syryjski polityk, wieloletni lider Komunistycznej Partii Syrii i pierwszy w kraju arabskim parlamentarzysta komunistyczny, autor przekładu dzieł Karola Marksa na język arabski.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesna działalność. W Syrii pod protektoratem francuskim
[edytuj | edytuj kod]Był z pochodzenia Kurdem[1]. W działalność polityczną w Komunistycznej Partii Syrii zaangażował się jako student prawa na Uniwersytecie Damasceńskim. Nie ukończył jednak studiów, gdyż z powodu swojego zaangażowania stał się przedmiotem zainteresowania i represji francuskich władz mandatowych[2].
W 1932[3] lub 1934 został sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Syrii[2]. Doprowadził do usunięcia z partii jej dotychczasowego sekretarza generalnego Fu’ada asz-Szamalego, którego prawdopodobnie bezpodstawnie oskarżył o współpracę z francuską policją[3]. Równocześnie działał w Bloku Narodowym, liberalnej syryjskiej organizacji niepodległościowej kierowanej przez zamożne mieszczaństwo z Aleppo i Damaszku. W publicznych wystąpieniach domagał się całkowitej niepodległości Republiki Syryjskiej[4][2]. W 1936 był członkiem delegacji syryjskiej w Paryżu na rozmowach w sprawie niepodległości. Następnie udał się do Moskwy i przez dwa lata uczył się na Komunistycznym Uniwersytecie Pracujących Wschodu. Do Syrii wrócił na krótko po uzyskaniu niepodległości w 1946. W pierwszych latach istnienia nowego państwa komuniści, pod kierownictwem Bakdasza, mogli prowadzić działalność polityczną w sposób nieograniczony i zdobyli wielu zwolenników wśród studentów, miejskiej inteligencji, jak również wśród kobiet-sunnitek, zainteresowanych hasłami emancypacyjnymi[2].
1949-1958
[edytuj | edytuj kod]Syryjską Partię Komunistyczną zdelegalizował w marcu 1949 Husni az-Za’im na krótko po przeprowadzeniu zamachu stanu. W następnym miesiącu 400 komunistów, w tym Bakdasz, zostało aresztowanych. Po upadku rządu az-Za’ima Bakdasz opuścił więzienie i wrócił do działalności politycznej, a w 1954 jako pierwszy komunista w Syrii i w całym świecie arabskim zdobył mandat deputowanego do parlamentu[2]. W czerwcu następnego roku, na polecenie premiera Sajjida al-Ghazziego, udał się do Moskwy na czele syryjskiej delegacji, która miała spowodować poprawę wzajemnych stosunków. Bakdasz przyczynił się również do poszerzenia współpracy kulturalnej ze Związkiem Radzieckim, a w 1956 razem z prezydentem kraju Szukrim al-Kuwatlim odwiedził Moskwę, by prosić o wsparcie dla krajów arabskich w konflikcie z Izraelem[2].
W końcu lat 50. XX wieku wywiady amerykański i brytyjski rozważały zorganizowanie w Syrii działań sabotażowych, które następnie posłużyłyby za pretekst do interwencji tureckiej, jordańskiej lub irackiej. W toku tych działań rozważano organizację zamachów dowódcę wywiadu wojskowego Abd al-Hamida as-Sarradża, szefa sztabu Sił Zbrojnych Syrii gen. Afifa al-Bizriego i właśnie Bakdasza. Uważano za głównych inspiratorów polityki zagranicznej Syrii, a tę interpretowano jako postępujące zbliżenie ze Związkiem Radzieckim[5].
Głównym wrogiem rosnącej w siłę partii komunistycznej stała się utożsamiająca się z socjalizmem arabskim partia Baas Michela Aflaka i Salah ad-Dina al-Bitara. Aby uniemożliwić komunistom odebranie swojej formacji całości lewicowego elektoratu, baasiści doprowadzili do zawarcia w 1958 unii z Egiptem, po której powstała Zjednoczona Republika Arabska. Jedyną legalną partią w niej była naserowska Unia Narodowa[6].
Emigracja
[edytuj | edytuj kod]Bakdasz emigrował do Pragi, podczas gdy komuniści, którzy pozostali w kraju, stali się ofiarami fali aresztowań. W związku z tym poparł zamach stanu Abd al-Karima an-Nahlawiego we wrześniu 1961, po którym Syria zerwała unię. Mimo takiej deklaracji nie otrzymał możliwości powrotu do kraju ani do aktywności politycznej. Gdy w 1962 Bakdasz przybył do Syrii, został zatrzymany na lotnisku w Damaszku i zmuszony do wyjazdu. Jego położenie nie zmieniło się także po zamachu stanu w Syrii w marcu 1963, przeprowadzonym przez Komitet Wojskowy partii Baas. Nowy rząd pozbawił go praw obywatelskich[2].
Przez kolejne trzy lata Bakdasz żył w różnych krajach socjalistycznej Europy Wschodniej, podróżował także do Libanu. Wydał szereg publikacji poświęconych stosunkom ZSRR z krajami arabskimi, działalności partii komunistycznej w Syrii i w Libanie oraz metodom dojścia do socjalizmu[2].
Powrót do Syrii
[edytuj | edytuj kod]Możliwość powrotu do Syrii uzyskał w 1966, po kolejnym zamachu stanu w Syrii przeprowadzonym przez najbardziej radykalne skrzydło partii na czele z Salahem Dżadidem[2]. Nie otrzymał przy tym zgody na jakąkolwiek działalność publiczną[2]. Dżadid, który nie miał zamiaru bezkrytycznie powielać w Syrii wzorców radzieckich i krytycznie odnosił się do klasycznego marksizmu, uważał, że sprowadzając Bakdasza do kraju zyska zaufanie rządu ZSRR. Do tej pory rząd radziecki z rezerwą obserwował poczynania syryjskiej partii Baas, a poparcie ZSRR było nowym władzom Syrii potrzebne[7]. Popularność komunistycznego działacza w kraju znacznie do tego momentu zmalała, toteż w 1968 zrezygnował on z formalnego przywództwa w nielegalnej partii[2].
Możliwość podjęcia szerzej zakrojonej działalności dał Bakdaszowi zamach stanu Hafiza al-Asada w 1970. Aby stworzyć pozory wewnątrzpartyjnego pluralizmu, w ramach Ruchu Korygującego al-Asad zezwolił Bakdaszowi na utworzenie w partii Baas frakcji komunistycznej, ograniczając mu jednak możliwość publicznych wystąpień. W 1972 organizacja Bakdasza weszła do Narodowego Frontu Postępu - koalicji lewicowych partii pod egidą partii Baas. Z czasem rola komunistów została ponownie ograniczona; zabroniono im agitacji na terenie uniwersytetów, wydawania publikacji nieautoryzowanych przez kierownictwo partii Baas oraz organizowania własnych wieców. Mimo to Bakdasz do końca życia (zmarł w 1995) pozostał przewodniczącym utworzonej po 1970 organizacji. Po jego śmierci jego obowiązki przejęła żona Wisal Farha[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ McHugo J.: Syria. From the Great War to the Civil War. Londyn: Saqi Books, 2014, s. 116. ISBN 978-0-86356-753-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l S. M. Moubayed, Steel & Silk. Men and Women who shaped Syria 1900-2000, Cune Press, 9781885942418, s. 194-196.
- ↑ a b T. Y. Ismael, J. Ismael, The Communist Movement in Syria and Lebanon, Florida University Press 1981, s. 20.
- ↑ Ł. Fyderek: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 36-37. ISBN 978-83-7638-111-4.
- ↑ McHugo J.: Syria. From the Great War to Civil War. Londyn: Saqi Books, 2014, s. 137. ISBN 978-0-86356-753-7.
- ↑ Ł. Fyderek: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 42-46. ISBN 978-83-7638-111-4.
- ↑ P. Seale, Asad of Syria. The Struggle for the Middle East, University of California Press, Berkeley-Los Angeles 1989, ISBN 0-520-06667-7, s. 105-109.